براي هر ايراني نام فيروزه تداعي‌گر معدن فيروزه شهرستان فیروزه  است معدني كه پس از 7 هزار سال هنوز چراغي روشن دارد قديمي‌ترين تراش از فيروزه معدن شهرستان فیروزه مجسمه‌اي به شكل يك گوساله است كه حدود 7 هزار سال قدمت داشته و هم‌اكنون در موزه ايران باستان نگهداري مي‌شود. فيروزه ايراني در دنيا آنچنان شناخته شده است كه براي سنجش كيفيت ساير فيروزه‌ها اين سنگ قيمتي كشور به‌عنوان مقياس به كار گرفته مي‌شود.

معدن فيروزه شهرستان فیروزه در ۳۰كيلومتري شمال غرب اين شهرستان در  مسیر جاده قوچان و در کنار دو روستا به نام  های «معدن علیا و معدن سفلی » قرار گرفته است. با وجود گذشت هزاران سال از استخراج اين معدن هنوز به‌رغم توسعه علم اكتشاف در ايران اكتشاف معدن فيروزه شهرستان فیروزه همچنان مسكوت مانده و عملا اقدامي انجام نشده است. اين معدن از گذشته توسط بومي‌هاي منطقه به استخراج رسيده و روش استخراج نيز سينه به سينه در اختيار اهالي روستاي معدن قرار گرفته است.

◄  چگونگي تشكيل فيروزه :
 تشكيل فيروزه به لحاظ فرآيندهاي زمين‌شناسي بسيار پيچيده بوده و نيازمند شرايط بسيار خاص زمين‌شناسي است. سن احتمالي نهشت و تشكيل ذخاير فيروزه ايران را ائوسن بالايي تا اليگوسن پاييني تخمين مي‌زنند. به‌طور كلي جهت تشكيل فيروزه چندين مرحله آلتراسيون بايد انجام شود و به لحاظ كاني‌زايي، ارتباط مشخصي بين عمل دگرساني كائولينيتيزاسيون و تشكيل فيروزه وجود دارد. بدين شكل كه اسيد سولفوريك حاصل از تجزيه پيريت و كالكوپيريت كه حاوي مقداري مس است، در اثر برخورد با آپاتيت‌هاي موجود در سنگ، توليد اسيد فسفريك و اسيد فلوئوريدريك كرده، اسيد فلوئوريدريك حاصله باعث از هم پاشيدگي فلدسپات‌هاي موجود شده و توليد Al2O3 مي‌‌كنند. در اثر انحلال Al2O3 در اسيد سولفوريك كه حاوي مقداري سولفات مس و اسيد فسفريك است، محلول‌هاي حاوي فيروزه به‌دست مي‌آيد كه اين محلول در داخل حفره‌ها و شكاف‌هاي سطح مشترك بين طبقات رسوب كرده و يا جانشين فلدسپات‌ها مي‌شود. از اين رو در تمامي موارد عامل اصلي كنترل‌كننده فاز كاني‌سازي فيروزه تكتونيك است.

رنگ سبز فيروزه نيز در نتيجه جانشيني بخشي از Al+3 كاني فيروزه توسط Fe+3 پديد مي‌آيد و هر چه ميزان آهن در ساختمان فيروزه افزايش يابد، رنگ آن سبزتر خواهد شد. از سوي ديگر در بازار بلورهاي كريزوكولا، در اصطلاح نگين‌تراشان به فيروزه سبز قوچاني معروف است. كاني كريزوكولا يكي ديگر از كاني‌هاي مس بوده كه در برخي موارد همراه با فيروزه يافت شده و از لحاظ خصوصيات ظاهري تا حدودي مشابه آن است. اين كاني كه داراي تركيب شيميايي متفاوتي با فيروزه و نوعي سيليكات مس آبدار است، از كيفيت پايين‌تري نسبت به فيروزه برخوردار بوده و قابل مقايسه با فيروزه‌هاي سبز رنگ كه در كشورهاي اروپايي از محبوبيت ويژه‌اي برخوردارند، نيست. اين كاني به‌طور گسترده در نزديكي اغلب معادن مس يافت مي‌شود و شرايط تشكيل آن به مراتب ساده‌تر از فيروزه است.

◄  معدن فيروزه شهرستان فیروزه :
معدن فيروزه شهرستان فیروزه در استان خراسان رضوی ، در مقطع لاوهاي ناحيه جنوب فار آبداركوه رئيس از جنوب به شمال، در واحد فوقاني از تراكيت‌هاي شديدا برشيه و سيليسي و كائولينيزه شده تركيب يافته و شكاف‌هاي اين سنگ از سيليس‌هاي ثانويه و هماتيت پر شده و حاوي پيريت‌هاي ثانويه فراوان به‌صورت دانه و رگچه و رگه با مقدار كمي كالكوپيريت است.
قسمت اعظم فيروزه كه تاكنون استخراج شده از اين واحد است و به‌علاوه اين واحد شديدا تحت تاثير فرسايش سطحي سوپرژن قرار گرفته است و مقدار P2O5 آن يك تا 3 درصد است. در بعضي مناطق فيروزه جانشين آپاتيت شده و همچنين در داخل فيروزه رگچه‌ها و دانه‌هاي پيريت و آلونيت ديده مي‌شوند

يكي از عوامل كنترل‌كننده فرسايش و كاني‌سازي تكتونيك ناحيه است. فاز تكتونيكي با سن احتمالي اوليگوسن تا ميوسن كه ايجاد گسل‌هاي اصلي با جهت شمال‌شرقي جنوب‌غربي را كرده كه احتمالا همراه با فعاليت‌هاي هيدروترمال و كاني‌سازي بوده است. كاني فيروزه در سنگ‌هاي آذرين خروجي و آذر آواري اوائل دوران سوم زمين‌شناسي تشكيل شده است.
در ناحيه معدن دو نوع فرسايش هيپوژن و سوپرژن ديده مي‌شود كه مشابه فرسايش نواحي مس پورفيري‌دار مانند ناحيه سرچشمه است. فرسايش سوپرژن موجب گوسانيزاسيون، ليچينگ، كربناتيزاسيون، سيليسيفيكيشن، آلونيتيزاسيون، كائولينيتيزاسيون و تشكيل كاني‌هاي ثانويه مس، اورانيوم، فيروزه و پيريت شده است.
تجمع مينراليزاسيون فيروزه معمولا در سنگ‌هاي سياه درون‌گير و در مجاورت زون‌هاي دگرساني صورت مي‌گيرد.

ایران‌زمین، به راستی گنجینه‏یی شگفت از انواع ذخائر گرانبهاست. سخن از معادن ایرانست؛ معادنی فراوان و متنوع. این گنج‌های دیرپای علاوه بر گرداندن چرخ اقتصاد این ملک، تأثیرات فراوان دیگری در شئون اجتماعی ایران به جای نهاده‏ و از این رهگذر مسائل و روابط انسانی بسیاری را سبب شده‏ است. یکی از این معادن، کان فیروزه است؛ که اگر پر سودترین نباشد، بی‏گمان چنان‌که خواهد آمد، زیباترین و هم پُرگفتگوترین آنهاست.

فیروزه؛ این سنگ زیبا و دل‏انگیز، از آغاز استخراج‏ تا پایان تراش و تا وقتی که آویز گردن این و زینت‏بخش‏ انگشت آن می‌شود؛ گروه عظیمی از کارگر و «معدن‏مدار» و «مقوم» و گوهرتراش و گوهری و مشتری به راه می‏اندازد و در دنبال، حرف و حدیث‏های بسیاری برمی‏انگیزد.

موضوع گفتار ما همین مشغولیت‎ها و حرف و حدیث‏هاست. البته‏ بر آن نیستیم که فیروزه را بشناسیم بل در این میان، آدمی را می‏جوییم؛ آدمی آزمند و سودجو، آدمی رنجبر، آدمی هنرمند، آدمی زیباپرست ....

اکنون به بررسی آن‌چه که بتواند ما را در این راه یاری‏ کند می‏پردازیم.

معادن فیروزه‏ی ایران عبارتند از: معدن فیروزه‏ی نیشابور، معدن فیروزه‏ی دامغان، معدن فیروزه‏ی طبس، معدن فیروزه‏ی‏ کاشمر، معدن فیروزه‏ی قوچان.(1)

چون معدن فیروزه‏ی نیشابور، شهرت و قدمت و فعالیت‏ بیشتری دارد -چنان‌که دیگر کان‌ها از این لحاظ قابل مقایسه‏ با آن نیستند- در این گفتار، هر جا سخن از معدن و فیروزه می‌رود؛ غرض، معدن نیشابور و فیروزه این معدن است. که اکنون در تقسیمات جدید کشوری در شهرستان فیروزه قرار گرفته است. بخش تحت جلگه نیشابور در سال 1386 به شهرستان ارتقا یافت و به افتخار وجود معدن فیروزه در این منطقه ، نام شهرستان را با تایید هیات دولت  به فیروزه  تغییر دادند.

- معدن فیروزه‏:

معدن فیروزه‏ در 35 کیلومتری شهر فیروزه ، مرکز شهرستان فیروزه و در 60 کیلومتری نیشابور، در دل کوه‌های بلند و صخره‏های‏ مواد سخت از جنس آتشفشانی، واقع است. کوهی بلند به ارتفاع‏ تقریبی 200 متر، به نام «رعیش» [Ra’iš] جایگاه اصلی معدن فیروزه‏ است. این کوه، از رشته‌کوه‌های «شاهزاده‏ حسین اصغر» -از نواده‏های امام زین العابدین(ع)- است. معدن‏ فیروزه، با مرقد امام‏زاده، در حدود 12 کیلومتر فاصله دارد. این رشته‌کوه به کوه «سی‏سر» وصل می‏شود.

معدن فیروزه‏ شهرستان فیروزه ، قدیمی‏ترین معدن فیروزه‏ی‏ ایران است. عده‏یی از معدن‏داران سابق، معتقدند که قدمت آن‏ به دو هزار و یکصد سال، قبل از میلاد مسیح می‌رسد و مدت چهار هزار سال، استخراج آن، سابقه دارد. متأسفانه از تاریخچه‏ی این‏ معدن تا قبل از سلطنت سلسله‏ی صفویه، اطلاع دقیقی در دست‏ نیست.

- شداد و افسانه‏ی کشف معدن فیروزه:

تمامی فیروزه‏تراش‌ها و جواهرفروش‏ها و کارگران معدن،‏ این افسانه شگفت‏آور را درباره‏ی کشف معدن فیروزه‌ی نیشابور، نقل می‏کنند: چون شداد(2) به اوج نیرومندی برسید، خویشتن را خدا خواند و بر آن شد خدای‏وار، بهشتی بیافریند؛ از این روی، به‏ اقطار جهان، فرستادگانی، گسیل داشت تا همه‏ی زیبایی‏ها را گرد آورند و ساختن بهشت را هرچه به آیین‏تر آغاز کنند. چنین کردند. آنان فیروزه را در دل کوه‌های نیشابور کشف کردند و از آن‏ شاخه‏های درختان بهشت را بیاراستند.

روایت دیگر، چنین است: که چون بهشت بی‏سرانجام‏ شداد به انجام برسید و جوی‌های بهشت جاری شدند؛ به فرمان‏ شداد، کسان وی، همه‏ی جهان را در نوردیدند تا زینت جوی‌ها را، سنگی هرچه گران‌بهاتر و دلفریب‏تر بیابند؛ آنان چون به‏ نیشابور رسیدند، فیروزه را یافتند و درکشیدند و فیروزه‌ی آبی رنگ، ریگ‌های بهشت افسانه‏یی شداد شد.

در تأیید این افسانه، گویند: غاری هم بنام «غار شدادی» در این معدن وجود دارد. این افسانه اگر حقیقتی نداشته باشد به دو نکته‏ی جالب، اشارتی دارد:

-- نخست آن‌که؛ دلیل بر قدمت استخراج معدن نیشابور تواند بود، چه این‌که طبع افسانه‏ساز عوام، آن‌چه را که مبداء روشن و تاریخ معینی ندارد و پیدایش آن شگفت می‏نماید، درباره‏اش‏ افسانه می‏سازد.

-- دو دیگر آن‌که؛ چون استخراج این معدن از دیرباز مظهر حرص و آز برخی از آدمیان واقع شده و همواره‏ میدان زورآزمایی آزمندانه بوده است، نسبت کشف معدن به‏ «شدادی» که خود نشانه‏ی دنیاخوارگی و حرص و آز است‏ به آزمندی‌های آزمندان، اشارتی کنایه‏آمیز دارد.

- کارگران معدن فیروزه:

از تاریخچه‏ی معدن فیروزه و حقایق و افسانه‏های فراوانی‏ که درباره‏ی آن موجود است، چنین برمی‏آید که کارگران معدن،‏ همواره، نقش عمده‏یی به عهده داشته‏اند؛ از این رو، به اجمال به‏ بررسی احوال و محل کار و زندگی کارگران در دیروز و امروز می‏پردازیم.

- سابقه‏ی تاریخی روستای «معدن»:

کارگران معدن، از قدیم‌الایام تا به امروز -جز در مواردی‏ استثنایی- اهل روستای «معدن» بوده‏اند. این روستا به نام‏ «ده معدن بالا و پایین»، در نزدیکی معدن فیروزه، با فاصله‏ی دو تا سه کیلومتر به معدن، قرار دارد.

چنان‌که از نوشته‏های محققان خارجی برمی‏آید. روستای معدن‏ و کان‌های فیروزه «... از سده‏ی نهم هجری، یک آبادی را تشکیل‏ می‌داده است. ظاهراً در آن سده، این منطقه را «فیشان» [Fišān] می‌نامیدند و پیش از سده‌ی نهم، احتمال دارد که نام تمامی آبادی‏ معدن، «پاشان» یا «فاشان» بوده است. در پاره‏یی از فرمان‌های‏ عهد «شاه طهماسب» از«فیشان» سخنی به میان نمی‏آید و منطقه‏یی که دو تپه‏ی یاد شده را در بر می‌گیرد فقط به نام معدن‏ خوانده شده است‏.(3) فریزر، در سال 1238 هجری از معدن‏ فیروزه‏ی نیشابور و «ده معدن» دیدن کرده. وی، فاصله‏ی روستای‏ معدن تا نیشابور را چهل میل نوشته است و جمعیت این آبادی‏ را در حدود هشتصد تا هزار نفر ذکر کرده(4)، ‏120 سال بعد، یعنی‏ در نیمه‏ی سده‌ی سیزدهم هجری، جمعیت ده معدن و فعالیت بهره‏‌برداران به مراتب زیادتر از این شده است.(5)

جمعیت روستای معدن، بر حسب میزان اجاره‏ی کان‌های‏ فیروزه و میزان استخراج، تغییر می‏کرده است. بدین معنی که در مواقع فعالیت کم‌تر عمل استخراج، کارگران بی‌کار می‏شدند و برای‏ کار به نقاط دیگر مهاجرت می‏کردند. بنابراین جمعیت معدن‏ را از 150 سال قبل تا به امروز، به درستی نمی‏توان معین کرد. «هوتوم شیندلر» (A.Houtum-Schindler) در سفرنامه‏ی‏ خود، چنین می‏نویسد: «دهات معدن، دو تا می‌باشد، قلعه‏ی بالا، قلعه‏ی پایین و تخمیناً دویست خانوار دارد. اصل اهل این‏ دهات، از ولایت بدخشان است‏(6) آب این دهات، کم است و همه‏ی‏ جمعیت این دو ده، اوقاتشان، صرف عمل معدن می‌باشد، در عمل‏ کشت و زراعت، چندان اهتمامی ندارند...»(7) یادداشت‌های‏ شیندلر، درباره‏ی روستای معدن -که قسمتی از آن در این‌جا آمد- و در زمان «ناصرالدین شاه قاجار» نوشته شده، با وضع فعلی‏ روستای معدن، بیش‌تر قابل تطبیق است.

- روستای معدن در امروز (یعنی حدود سال 1353 ش):

روستای معدن، در 60 کیلومتری نیشابور واقع است. از جاده‌ی آسفالت «تهران-نیشابور-مشهد» –به سوی تهران-، از کنار کارخانه‏ی‏ قند نیشابور، جاده‏یی باریک و خاکی جدا می‏شود و پس از چند کیلومتر، یک جاده‌ی مالرو و ناهموار کوهستانی از آن منشعب‏ می‌گردد. در ابتدای این راه مالرو، تابلویی شکسته و رنگ‏‌پریده‌ی فلزی بر دو پایه نصب شده که به زحمت می‌توان خواند: «معدن فیروزه». این جاده، به صورت مارپیچ از کنار کوهستان و از میان تپه‏هایی چند می‌گذرد. در دو طرف جاده، جالیز هندوانه‏ و مزارع گندم دیم دیده می‏شود. پس از طی حدود 12 کیلومتر، باغات مختصر و نمای عمومی روستای «معدن سفلی» از میان‏ تپه‏ها آشکار می‏شود.خانه‏ها همه گلی است و صورت قدیمی‏ خود را حفظ کرده است. پس از طی حدود یک‏ کیلومتر از ده «معدن سفلی» به روستای «معدن علیا» می‌رسیم.

این روستا به معدن فیروزه، نزدیک‌تر است و بر فراز تپه‏یی بلندتر بنا شده است. خانه‏های گلی، درهایی از چوب سفید و پنجره‏هایی‏ آبی‌رنگ دارد. ده را مزارع گندم و هندوانه دیم احاطه کرده‏ است. هر دو روستا جمعاً حدود 300 خانوار جمعیت دارد. تقریبا 160 خانوار در ده معدن علیا و حدود 120 تا 140 خانوار در ده معدن سفلی. از ده معدن سفلی 50 تا 60 نفر و از معدن علیا در حدود 120 نفر و جمعا از هر دو روستا حدود 200 کارگر در معدن فیروزه کار می‏کنند. در سال 1332 خورشیدی بر اساس گزارش مأموران متخصص شورای عالی‏ معادن وزارت اقتصاد، تعداد کارگران معدن 120 نفر بوده‏ است. که از این عده، 50 نفر، برای استخراج و 50 نفر، برای‏ حمل و 20 نفر، برای سنگ‏جویی کار می‌کرده‏اند.

این دو روستا بسیار کم‌آب است و معدنی‏ها فقط مختصری‏ آب چشمه و قنات دارند از این رو زراعت آن‌ها بیشتر دیم است. این دو روستا جمعا 500 هکتار زمین زراعتی دارند محصولات‏ آن‌ها 500 خروار گندم، 200 خروار هندوانه‌ی دیم است. مقداری‏ هم جو می‌کارند. زراعت با تراکتور انجام می‏شود و باغ انگور مختصری هم دارند. این دو روستا دارای 8 گله گوسفند است‏ که جمعا 3500 رأس گوسفند دارند تقریبا از هر دو خانوار، یک نفر کارگر معدن فیروزه است.

کارگران، علاوه بر کار در معدن فیروزه، به کشاورزی و دامپروری نیز اشتغال دارند و ساعات فراغت از معدن را در مزارع می‌گذرانند و زنانشان هم به کار گوسفندان و گاوها می‏‌پردازند.

مردم روستای معدن بالا و پایین، به لهجه‏ی فارسی نیشابوری‏ سخن می‌گویند که برای هر فارسی‌زبانی کاملاً مفهوم است. بحث درباره‏ی این لهجه و دقایق آن، مجال دیگری می‌خواهد.

- بهره‏برداری از معدن فیروزه نیشابور:

در آغاز که زمان آن، دقیقاً معلوم نیست؛ بهره‏برداری از معدن به شیوه‏ی صحیح‏تری انجام می‌گرفته، بدین ترتیب که‏ بهره‏برداران با احداث نقب‏هایی، همچنان در کوه معدن پیش‏ می‌رفته‏اند و رگه‏های فیروزه را دنبال می‌کرده‏اند. این ادعا پس‏ از بازدید چند غار قدیمی تأیید می‏شود.(8) اما در یک دوران‏ نسبتاً طولانی، به علت ضعف دولت مرکزی و غفلت بعضی از سلاطین (سلسله‏ی قاجاریه) استخراج معدن نیشابور، بدون توجه‏ به فن صحیح استخراج، مورد بهره‏برداری یا به دیگر سخن؛ در معرض چپاول مستاجرین آزمند و سودجوی قرار گرفته است. این موضوع، چه خوب در کتاب «جغرافیایی تاریخی خراسان‏ از نظر جهانگردان، مورد انتقاد قرار گرفته است. که در این‌جا عینا نقل می‏شود: «... صرف‌نظر از کان‌های واقع در نخستین و دومین درّه، دیگر کان‌های فیروزه‌ی نیشابور؛ نموداری از زوال‏ و انحطاط قدرت حکومت مرکزی و خرابی اوضاع اجتماعی‏ ایران است زیرا از ویرانه‏های آن، می‌توان استنباط کرد که‏ چگونه پادشاهان و دولت‌های بی‏فکر، مردم آزمند را در امر بهره‏برداری از این منبع بزرگ و بی‌مانند شریک ساخته‏اند و چسان مستأجرین کیسه‌فراخ، بدون رعایت اصول صحیح به‏ کمک باروت، تپه‏ها را سوراخ، سوراخ کرده‏اند.»

این وضع نابسامان، همچنان ادامه داشت به طوری که گاه‏، ادامه‏ی بهره‏برداری از بعضی غارهای معدن را غیرممکن‏ می‌ساخت. بهره‏برداران حریص، آن‌چنان در سودجویی عجله‏ داشتند که کارگران ناراضی معدن را وادار می‌ساختند که پس از حفر حفره‏هایی در داخل غارها دوباره فضولات معدن را به جای‏ آنکه از معدن خارج بکنند؛ در داخل همان حفره‏های تهی‏ بریزند و به ایجاد حفره‏یی دیگر بپردازند. این وضع، سبب‏ شده که غارهای معدن از نظر حفاظت، نامطمئن و خطرناک شود و همواره احتمال ریزش معدن بر سر کارگران وجود داشته باشد. چنان‌که بارها ریزش‏های مهیبی پیش آمده و تلفات و صدماتی‏ به بار آورده است.

کارشناسان مأمور وزارت اقتصاد که در سال 1332 از معدن بازدید کرده‏اند در گزارش خود، در تأیید این مطلب چنین‏ می‏نویسند: «از قرون گذشته تا چند سال پیش طرز بهره‏برداری‏(9) به وسیله‏ی غارهایی بوده است که از سطح زمین شروع و به طور نامنظم با شیب متوسط نزدیک به قائم، در داخل کوه حفر شده و سنگ استخراج شده از این غارها به وسیله‌ی دست خارج‏ شده است. در بعضی از مواقع که بهره‏برداران توجهی به وضع‏ معدن نداشته‏اند؛ اطراف غارها را استخراج نموده و سنگ‌های‏ باطله و فضولات را در قسمت‌های تحتای غار می‏ریخته‏اند به‏ قسمی‌که در وضع حاضر، تمام غارها به عمق‏های مختلف، پُر شده‏اند ....»

در اردیبهشت 1322 که معدن به مدت 10 سال به معدن‏دار جدید واگذار شد تغییراتی در شیوه‏ی استخراج آن پیش آمد. بدین ترتیب که این معدن‏دار، شیوه‏ی قدیمی را نادرست یافت. از این رو، برای کسب اطلاعات بیشتری در زمینه‏ی استخراج‏ معدن به آمریکا سفر کرد و از نزدیک با طرز بهره‏برداری جدید آشنا شد و در سال 1326 متوجه شد که با عده‏ی کمی کارگر و با ابزار فنی جدید، می‌توان معدن را با هزینه کم‌تری بهره‏برداری‏ کرد. پس از اتمام قرارداد 10 ساله، به موجب قرارداد دیگری‏، بهره‏برداری از معدن از سال 1332 به مدت 20 سال به همین‏ مستأجر واگذار شد. دولت نیز از سال 1334 از طریق وزارت‏ اقتصاد، نظارت خود را بر بهره‏برداری از معدن نیشابور افزایش‏ داد. مستأجر معدن یک نقب (تونل) اصلی در کوه معدن ایجاد کرد که اکنون به غار آبدار معروف است.

غارهایی از این تونل منشعب می‏شود که گاه بطور عمودی‏ در زمین فرو می‌رود و به غارهای افقی منتهی می‌گردد. اکنون‏ استخراج در این غارها ادامه دارد. سراسر تونل اصلی، به وسیله‌ی‏ چراغ‌هایی -که از یک موتور خاص معدن نیرو می‌گیرد- روشن‏ است. این تونل، ریل‏کشی شده است و به وسیله واگن‌هایی‏ فضولاتی که از غارها به کمک وسایل نقاله بیرون کشیده می‌شود به بیرون تونل حمل می‌شود. چراغ‌های «کارپیتی» (نوعی‏ چراغ گازی) که به دیوارهای حفره‏ها و غارها نصب شده است‏ فضا را روشن می‌کند، چنان‌که در این سایه-روشن کارگرها می‌توانند به کار خود ادامه دهند.

- غارهای مشهور معدن فیروزه و اعتقاداتی درباره‏ی‏ آن:

«غار» در اصطلاح اهل معدن، عبارت از نقب‏های افقی‏ شیب‏دار مایل به عمودی است که از قرون گذشته تا حال در دل کوه معدن ایجاد شده و گاه تا عمق 100 متر در زیر زمین‏ فرو رفته‏اند. این غارها از آغاز تاکنون، پس از احداث، به نام‌های‏ مختلفی نامیده شده‏اند. نام‏گذاری بر اساس اتفاقات و حوادثی‏ است که در آن غارها پیش آمده و یا به جهت شکل یا رنگ طبیعی‏ آن‏ها و یا به اسم معدن‏دار، معروفیت یافته است. مشهورترین‏ آن‌ها عبارتند از: غار عبدالرزاقی یا بواسحقی؛ غار ملکی؛ غار زاک؛ غار قره دم؛ غار چراغ‏کش؛ غار آبدار؛ غار سبز؛ غار زرد؛ غار انجیری؛ غار سرکوه؛ غار کمیری [Kamiri]؛ غار خروج. بسیاری نام‌های دیگر می‏توان‏ یافت. اما در میان همه‌ی غارها، غار بواسحقی، به علت فیروزه‏های‏ اصل و مرغوبی که از آن استخراج شده و از جهت قدمتی که‏ دارد، شهرت و اهمیت بیشتری داشته است. چنان‌که «حافظ» نیز در بیتی به فیروزه‌ی آن اشارتی دارد:

اعتقادات راستی خاتم فیروزه‏ی بواسحقی‏

خوش درخشید ولی دولت مستعجل بود

اعتقادات عامیانه‏‌ای، درباره‌ی برخی از غارها در میان‏ کارگران معدن موجود است از این قبیل: چون قبلا غار «چراغ گوش= Čerāqkuš=چراغ‏کش» دارای فضای مرطوب‏ و دَمدار بوده، چراغ‌های قدیمی که با روغن می‌سوخته، خاموش‏ می‌شده است. کارگران اعتقاد دارند که جن‏ها، چراغ‌ها را فوت‏ می‌کردند. از این رو به غار چراغ‏کُش موسوم شده است.

دیگر آن‌که چون «غار خروج» عمیق بوده و در آن صدا منعکس می‌شده است کارگران را به این باور واداشته که جن‏ها، جشن‏های عروسی خود را در این غار برگزار می‌کنند و این‏ صدا، آوای پایکوبی و نوازندگی جن‏هاست.

لب بوم آمدی چادر سرانداز

مرا طوق طلا کن گردن انداز

اگر طوق طلا چیزی نباشه‏

مرا فیروزه کن کنج لب انداز

دورنمایی از روستای معدن بالا/ عکس محمد تاجیک/ ۲۱ خرداد ۹۲

سنگ فیروزه

خواص سری فیروزه :

استفاده از خواص درمانی فیروزه قدمت طولانی دارد. از این سنگ برای درمان سردرد، مشکلات چشمی،تب و گزش حشرات استفاده می­شده است. برای مثال فیروزه را به صورت پودر در آورده و آن را به مریض که از درد شکم رنج می­برد می­خوراندند. فیروزه همچنین خواص ماوراء طبیعی نیز دارد که گفته می­شود بدلیل اینکه سنگی­ هارمونیک است برای آرام کردن بیماران عصبی مؤثر می­افتد واسترس را از بیماران دور می­کند و دوستی­ها را گسترش می­دهد.

این سنگ، سنگ صلح و آرامش است. باعث افزایش ایمنی در برابر اهریمن شده و قدرت عشق و دوستی و صداقت و عقل و حکمت را فزونی می­بخشد. فیروزه سمبل شانس خوب و آرامش و محافظت در برابر شیطان است.به همین دلیل خلبانان و خدمه هواپیما از فیروزه استفاده می کنند.

خواص تقویتی فیروزه :

قلب، دستگاه تنفسی، چشم ها، گردش خون، گلو، معده، کبد ( در صورتی که فرد بیمار باشد و یا اتفاق ناخوش آیندی برایش در شرف وقوع باشد، رنگ فیروزه عوض می شود، گاه در راه مراقبت از فرد و به خاطر مراقبت از وی ترک بر می دارد). فیروزه به عوارض عملکردهای نادرست کبد و غدد کمک می­کند. چشم­ها را نیرو می­بخشد و بر علیه بیماریهای چشم و اصلاح گردش خون مؤثر است. درد گلو، التهابات ریوی و بیماریهای دستگاه تنفس را درمان می­کند. در برابر افسردگیها مفید است و قلب را تقویت میکند. فیروزه برای همه بیماری­هایی که بر اثر کمبود مواد غذایی و تغذیه بد ایجاد می­شوند مانند آناروکسی (بیماری که بر اثر نخوردن غذای کافی و کمبود مواد غذایی ایجاد می­شود) به کار می­رود. معمولاً هنگام پارگی رباطها و تاندوها، جریان خون را در بافتهای عضلانی زیادتر می­کند. همچنین به خاطر درخشش آن شادی­آور است و اثر سودمندی بر روی کمبود اکسیژن، مسمومیت خونی و استرس دارد. فیروزه کمک مؤثری به درمان نواحی از بدن که تحت هجوم ویروس­ها و باکتریها هستند یا نواحی آلوده می­کند. گفته شده است که فیروزه از عملکرد و شفابخشی بیکران خود آگاهی ندارد! همچنین دارای اهمیت زیادی است که بدانید در کاربرد این کانی چنانچه رنگ خود را از دست بدهد و یا خرد شود، تمام نیرویش را از دست می­دهد. فیروزه، کانی توانمند و حامی افراد است. به ویژه فرض شده است که اسب و سوارکار را از سقوط ناگهانی در امان نگه می­دارد. همچنین در زمان مسافرت از شخص حمایت می­کند. همچنین طلسم اعضاء کارکنان هواپیمایی است. فیروزه باعث شادی و نشاط در افراد غمگین و افسرده می­شود و به آنها نیروی لازم برای به انجام رساندن کارهای سخت را با ظرافت و چابکی منتقل می­کند. این کانی باعث اعتماد به نفس می­شود و جرأت لازم برای بیان استدلال­هایمان را به طور مختصر و با اطمینان خاطر در کنفرانس­ها در ما ایجاد می­کند. شخص را در برابر خواب­های آشفته و کابوسها حمایت می­کند. نیرو و ارتعاشات منفی، مضر و آشفته را از ما دور می­کند و حتی می­تواند جذب کننده نیروهای مثبت باشد

. فیروزه مخصوص چاکرای گردن و گلو (چاکرای پنجم) است.

تاثیر فیروزه روی بدن :

فیروزه مفرح معده می باشد . برای سردرد بسیار مفید است . استفاده از سرمه آن برای چشمها بسیار مفید بوده و آن را تقویت می نماید . کسانی که در شب دید خود را از دست می دهند ، استفاده از سرمه فیروزه آنان را درمان می کند . اگر مردمک سفید شده و یا هر مورد دیگری در چشم باشد آن را درمان می کند . استفاده از فیروزه بادفتق درد ریح ، جنون ، درد اعضاء و بسیاری از بیماریها داخلی را درمان می نماید . اگر کشته آن با شهد استفاده گردد ، صرع را درمان ، سنگ کلیه را خارج و بیماریهای طحال را درمان می نماید . یک گرم کشته آن همراه با شراب برای نیش مار و هرگونه مسمویت ، پادزهر می باشد . برای دیگر جانوران موذی و دور کردن سم آنها نیم گرم کافی است. تاثیر فیروزه روی روح و روان : . . . . . . استفاده از انگشتر فیروزه به قلب آرامش می دهد ، خوف و وحشت را از آدمی دور می سازد ، دشمنان را دور و آدمی را بر آنها غالب می سازد ، انسان را در مقابل حوادث برق حفاظت کرده و نمی گذارد که آدمی در آب غرق گردد ، جانوران موذی و گزنده را دور می سازد و نمی گذارد که آنها به آدمی آسیب برسانند . اول ماه جدید زمانی که به ماه نگاه کردید ، به فیروزه بنگرید ، برکت و دولت برای شخص آورده و او را بی نیاز می نماید . استفاده از آبی رنگ آن مفیدتر است . برای زن حامله مفید و محافظ است . استفاده از آن در آدمی احساس محبت ، عشق ، علم و هنر را ترقی می دهد و برای ترقی در علم و هنر بسیار مفید می باشد . قلب و چشم را تقویت می نماید. برای ترقی در علم و هنر بسیار مفید می باشد . قلب و چشم را تقویت می نماید . به همراه هر کسی که باشد ، از برق گرفتگی ، غرق شدن ، نیش جانوران موذی ، نظر بد و قتل و کشته شدن در امان است و محفوظ ، با کسانی که مزاج بادی دارند موافق می باشد . فیروزه در اثر تغییرات هوا زمانی درخشنده و زمانی تار و مکدر می گردد. در اثر تغییرات روغن و مشک تیره می گردد.

خواص شیمیایی فیروزه :

 فرمول شیمیایی فیروزه را کراس ۱۹۵۲ به صورت cuoh(po4)5 h5(ai(oh))b نوشته است. فیروزه دارای وزن مخصوص ۸/۲-۶/۲ و ضریب شکست ۶۵/۱- ۶۱/۱ و سختی ۵-۶ است . فیروزه از نظر خواص نورانی دو محوری مثبت است. فیروزه ترد و شکننده است. جلای فیروزه شیشه ای و به قولی مومی است. معمولاً نور را عبور نمی دهد یا به عبارتی او پاک و (کدر و تیره ) است. در صورت ساختن پرده بسیار نازکی از فیروزه نو را از آن عبور می کند. ترکیب شیمیایی فیروزه به این صورت است اکسید آلومینیم %۸۴/۳۶ – اکسید فسفر %۱۲/۳۴ – اکسید مس %۲۷/۹ – آب %۴۷/۱۹ و همینطور ناخالصی نیکل و منگنز میباشد. فیروزه دارای سیستم تری کلینیک رده پنیا کوئیرال فرم کریستالی اکثراً کوچک و یا منشوری است. خواص علمی فیروزه : ارتباط با رگه سنگ و پی بردن به چیدن رگه های سنگ و تصور نمودن اشکال به خصوص بر روی آن از نظر علمی- کشور سوئد بلژیک پدیده پزشکی از یک گرم به بالا روی فشار خون- ضربان قلب و نوع رنگ آرامش بخش می باشد. ارزش معنوی در کشورهای عربی و آسیای میانه به عنوان سنگ شانس- سنگ حاکم سنگی که فقد را از انسان می زند.

سنگ جادویی سنگ وادار کننده سنگ افسانه ای و سنگ رزق دهنده می دانند. خواص معنوی فیروزه : در کتاب علامه مجلسی روایت از رسول اکرم(صل الله علیه و آله وسلم): هر کس فیروزه را در روز یک با ر نگاه کند پنج بار در بهشت به رویش باز می شود.

دومین روایت :

اولین هدیه ای که خداوند به رسول اکرم(ص) در غار حراء سنگ فیروزه بود و از طریق جبرئیل به ایشان داده شده است. حضرت امام صادق (علیه السلام) می فرماید فقیر نمی شود دستی که انگشتر فیروزه در آن باشد ونیز رسول خدا می فرماید خداوند دستی که درآن انگشتر فیروزه باشد را محروم بر نمی گرداند. همچنین در برخی روایات آمده است که: الف) باعث بى نیازى و دورى فقر مى گردد. ب) جهت ایجاد فرزند مؤثر است. ج) در استجابت دعا مؤثر است. د) عامل فتح و پیروزى است. هـ) دور گرداننده دردها از دیدگان است. و) موجب گشایش سینه مى گردد. ز) قوت دل را زیادمى کند ح) باعث برآورده شدن حاجات مى شود. یکى از خادمان امام هادى (علیه السلام) از آن حضرت جهت زیارت على بن موسى الرضا اجازه سفر به سرزمین طوس گرفت. حضرت به او فرمودند: انگشترى با نگین عقیق زرد به همراه داشته باش که بر روى آن حک شده باشد «ماشاءالله لاقوه الا بالله استغفرالله» و بر آن سوى نگین «محمد و على» حک کن. خادم مى گوید: از نزد امام بیرون شدم و انگشترى را طبق دستور امام تهیه کردم و مجدداً براى خداحافظى به حضور امام رفتم. فرمودند: انگشترى دیگر با نگین فیروزه باید همراهت نمایى که در بین طوس و نیشابور شیرى با تو روبه رو مى شود و قافله را از راه رفتن بازمى دارد، به سوى آن شیر رفته و انگشتر را نشانش مى دهى، به او بگومولاى من مى گوید از راه کنار برو. بعد اضافه کرد، باید نقش روى انگشتر الملک لله و سمت دیگر آن «الملک لله الواحد القهار» باشد که انگشتر حضرت على (علیه السلام) این نقش را داشته است. که آن سپرى در برابر درندگان و عامل پیروزى در جنگهاست. خواص فیزیکی فیروزه : از بزرگترین خواص این گوهر در میان دیگر سنگها بیش از صد هزار رنگ در آبی و سبز دارد. هرگز دو عدد سنگ مثل هم ندارد از نظر نوع و رنگ مثل اثر انگشت می باشد سنگ زنده می باشد. و مثل انسان از اکسیژن هوا استفاده می کند. مواد تشکیل دهنده فیروزه آلومینیم مس منگنز اکسید آهن و آب می باشد. نوع ارزش در کشورهای آسیایی به نام سنگ مهر و محبت همچون کشورهایی چون پاکستان- افغانستان- هندوستان و کشورهای عربی (اطراف خلیج فارس) عزیز ترین چیزی که با پول شاه مقیاس نمی شود جهت مبادله به وسیله سنگ فیروزه آن چیز گرانبها در همچنین کشورهایی قیمت گذاری یا مبادله یا معامله می شود. از قدیم ایام سنگ به عنوان سنگ چشم زخم نیز مطرح می باشد. از نظر دیدگاه مردم سوئد افراد می توانند در محیط خود دیدگاه اشخاص مقابل خود را بسنجند به این طریق که شخصی پیدا می شود و به شخصی که از فیروزه استفاده می کند می گوید چقدر سنگ زشتی؟ چرا بهتر ازآن را نخریدی؟ و شخص دیگر می گوید چقدر سنگ زیبایی نامش چیست؟ و چه خواص دارد. پس اینجا به وسیله سنگ فیروزه دو دیدگاه را می توان حدس زد. دیدگاه اول نسبت به شخص منفی – دیدگاه دوم مثبت به این علت است که این سنگ به لقب وادار کننده نیز مشهور می باشد. این پدیده علمی در کشور سوئد مورد قبول می باشد. فیروزه در مقابل سه چیز عکس العمل نشان می دهد که هرگز نباید با آنها تماس پیدا کند. روغن، کرم، ادکلن کشور سوئد ابا کوچکترین آزمایش سنگ فیروزه را در داخل یک گلدان قرار داده و از ماسه کنار دریا یا ماسه رودخانه گلدان را پر کرده و سنگ را در دل آن قرار داده و به مدت دو هفته در طول روز به آن مانند یک گل آب می دهند و اگر سنگ فیروزه اصیل نیشابوری باشد باید به حالت اولیه خود برگردد. چگونگی استفاده از فیروزه : سنگ یا کانی مورد نظر را در حالی که دراز کشیده و در رهایی کامل قرار دارید، بر روی چاکرای مخصوص قرار دهید. ارتعاشات سنگ­ها در طی ۲۰ دقیقه عمل می­کنند و بدن در یک وضعیت رهایی کامل قرار می­گیرد. استفاده از یک موسیقی دلپذیر از این تجربه بهتر حمایت می­کند. بعد از پایان زمان ذکر شده بهتر است چند دقیقه دیگر نیز سنگ در محل خود باقی بماند. لازم است سنگها بعد از استعمال برای چاکراها، در مدت زمان معینی در زیر آب قرار گیرند.

منبع:سایت تبیان